Historia

Historia kościoła parafialnego w Zakliczynie

Pierwotna nazwa miejscowości Zakliczyn to Dunavitz. Nazwa pochodziła od przepływającej przez nią rzeki Dunajec. We wczesnym średniowieczu wieś ta nosiła już jednak nazwę Opatkowice, bo należała do włości opactwa Benedyktynów w Tyńcu. Oni też ufundowali tu w XII wieku drewniany kościół, usytuowany na niewielkim wzniesieniu.

Kościół ten zapewne był niewielkich rozmiarów i skromnie wyposażony. Jego patronem został św. Idzi Opat, którego kult był w tym czasie niezwykle rozpowszechniony. Pierwszym znanym z imienia proboszczem był Przybysław. W połowie XVI wieku właściciel Melsztyna, Spytko Wawrzyniec Jordan nabył dla siebie Opatkowice, lokując na terenie wsi w 1557 roku miasto Zakliczyn. Wtedy to ów drewniany kościół został przez niego około 1568 roku przebudowany i powiększony. Dobudowano wówczas dwie kaplice. Trzecia kaplica, średniowieczna, od strony północnej przylegała do kościoła i była kaplicą grobową rycerskiej rodziny Gierałtów. W XVII wieku została ona przebudowana w stylu barokowym i poświęcona św. Józefowi.

Pożar w 1735 roku zniszczył doszczętnie cały kościół wraz z wyposażeniem oraz dwie kaplice. Ocalała jedynie najstarsza i pełniła przez pewien czas rolę prowizorycznej świątyni. Inicjatywę budowy nowego kościoła podjął w 1739 r. ks. Mikołaj Błoński, ówczesny proboszcz zakliczyński. Budowa trwała 29 lat, od 1739 do1768. Kościół zbudowano na planie krzyża łacińskiego, jako budowlę jednonawową, zakończoną krótkim prezbiterium.

Z nowym kościołem połączono kaplicę p.w. św. Józefa. Cała świątynia otrzymała też późnobarokowy wystój z elementami rokoko. Fundatorem był ówczesny właściciel Zakliczyna Maciej Lanckoroński herbu Zadora. W tej nowej zakliczyńskiej świątyni znalazły się również pewne pojedyncze elementy pochodzące z kaplicy zamkowej zamku Lanckorońskich w Melsztynie. Są to : wizerunek Matki Bożej z poł. XVI w., obraz Pana Jezusa Ukrzyżowanego z XVII w., wizerunek Chrystusa Przemienionego (Veraicon) z XVII w. oraz cała nastawa ołtarzowa z czarnego marmuru wraz z drewnianymi figurami świętych Szymona i Judy Tadeusza (XVII w.)

Na początku XX w. kościół został nieco przedłużony i w sposób naturalny zakończony dobudowaną od strony zachodniej wieżą z dzwonnicą i kruchtą. W ten sposób zakliczyńska świątynia uzyskała obecny kształt. Kościół budowano 29 lat. /1739-1786/. Budowę zakończono w 1786 r. jednak konsekracja kościoła odbyła się 56 lat po zakończeniu budowy. Pewnie ten czas był potrzebny, by wyposażyć kościół w to na co my dzisiaj patrzymy i co w tym kościele podziwiamy. Cały wystrój kościoła utrzymany w stylu późnobarokowym jest dziełem krakowskiej pracowni Piotra Korneckiego. Konsekracja kościoła odbyła się 30 czerwca 1824 r. i dokonał jej pierwszy biskup diecezji tarnowskiej bp. Ziegler.

Kościół Parafialny dawniej:

Widok z wieży kościelnej dawniej i dziś:

     

Opis wnętrza kościoła:

I. Ołtarz Główny:

Ołtarz główny powstał w latach 50-70 XVIII w. i cały jest utrzymany w stylu późnego baroku z elementami rokoko. W centrum ołtarza, rzecz najważniejsza w każdym kościele – tabernakulum. Tabernakulum w kościele Św. Idziego w całości jest złocone i zwieńczone figurą pelikana.

W środkowym polu ołtarza umieszczono obraz Matki Bożej Różańcowej Pani Zakliczyńskiej, pochodzący z kaplicy zamkowej w Melsztynie. Obraz został namalowany na płótnie naklejonym na deski przez nieznanego autora i przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem, trzymającą w prawej dłoni kwiat białej róży /symbol czystości i doskonałej miłości/. Dzieciątko prawą rączkę unosi w geście błogosławieństwa, a w lewej dzierży glob ziemski zwieńczony krzyżem. Nad głowami obu postaci znajdują się świetliste aureole.

Ołtarz zdobią figury świętych (od lewej): św. Wojciecha bpa i męczennika, św. Mateusza Ewangelisty, św. Łukasza Ewangelisty, Św. Jana Ewangelisty, Św. Marka Ewangelisty oraz Św. Stanisława Biskupa Szczepanowskiego bpa i męczennika.

Nad obrazem Matki Bożej znajduje się kartusz z Jej inicjałem. Natomiast w zwieńczeniu ołtarza widnieje obraz św. Idziego Opata – patrona parafii.

Polichromia

W prezbiterium warto zwrócić uwagę na polichromię która zdobi sklepienie. Zawiera ona 3 obrazy: Dzieciątko Jezus, Koronację Matki Bożej oraz postać Chrystusa w Ogrójcu.

Witraże

Również w prezbiterium znajdziemy przepiękne witraże: Św. Antoniego, Św. Barbary, Matki Bożej Niepokalanej i Św. Michała Archanioła. Stalle Warto zwrócić uwagę na piękne wkomponowane w wystrój całego prezbiterium stalle pochodzące z lat 50-tych XX w. Stalle przedstawiają obraz Ostatniej Wieczerzy oraz przekazanie Św. Piotrowi władzy kluczy. Całe prezbiterium zamyka posoborowy ołtarz i ambonka, wykonane w stylu dopasowanym do całości wystroju kościoła.

Chrzcielnica

Przy balaskach natomiast znajduje się barokowa chrzcielnica wykonana z marmuru kieleckiego datowana na rok 1684 rok. Niewielka, kwadratowa stopa, czasza półkolista z profilowaną krawędzią, dekorowana motywem puklowań. Na brzegu stopy umieszczone są litery i data: T.N. B X B 9 1684

II. Ołtarze boczne:

1. Ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa W centralnej części ołtarza, w niszy znajduje się figura Najświętszego Serca Chrystusa. Po bokach zaś rzeźby: św. Jana Jałmużnika (po lewej) i św. Jana Kantego (po prawej). Ołtarz zwieńczony jest obrazem św. Mikołaja. Na mensie ołtarza osadzono Relikwiarium z obrazem i relikwiami Św. Jana Pawła II patrona Zakliczyna i całej ziemi zakliczyńskiej.

Św. Jan Jałmużnik – Patriarcha Aleksandryjski. Pochodził z bardzo bogatego rodu. Po śmierci żony, cały swój majątek rozdał ubogim, a sam oddał się na służbę Bogu. Troszczył się o ubogich, chorych, bezdomnych.

Św. Jan Kanty – Profesor Akademii Krakowskiej. Wielki uczony, a przy tym człowiek o wielkiej łagodności i miłosierdziu. Był gorliwym duszpasterzem. Troszczył się o studentów, wspierał ich, rozdawał ubrania.

2. Ołtarz Przemienienia Pańskiego i św. Anny na zasuwie

W części centralnej wizerunek Chrystusa Przemienionego. Malowidło na desce nakryte sukienką (XVII w.) Przeniesiony w 1774 r. ze zniszczonej kaplicy zamkowej w Melsztynie. Po bokach znajdują się rzeźby: św. Barbary (po lewej) i św. Apolonii (po prawej). Ołtarz zwieńczony jest obrazem Św. Zofii z córkami. Na zasuwie widnieje obraz św. Anny XIX w. nauczającej Matkę Bożą. Na mensie ołtarza osadzono Relikwiarium z obrazem Św. siostry Faustyny Kowalskiej i relikwiami Apostołki Bożego Miłosierdzia.

Św. Barbara dziewica i męczennica. Była więziona przez ojca w wieży, a gdy nie odeszła od wiary została ścięta mieczem. Przed śmiercią miała otrzymać zapewnienie, że kto będzie się do niej modlił nie umrze bez sakramentów Św.

Św. Apolonia – dziewica i męczennica, diakonissa. Zajmowała się chorymi i dziećmi. Torturami zmuszano ją do odstępstwa od wiary. Wyrwano jej zęby i szczękę. Ostatecznie spalono ją na stosie. By nie dać wrogom wiary satysfakcji sama weszła w ogień, wybierając śmierć, niż odstępstwo od wiary.

Św. Zofia – wdowa. Występuje wraz z córkami. Gdy cesarz Hadrian zażądał od niej, by złożyła bożkowi ofiarę kadzenia, ona stanowczo odmówiła. Za karę na jej oczach córki poddano wyszukanym torturom, a matka umacniała je w wierze, dodając otuchy i odwagi. Wszystkie ofiarowały swe życie za wiarę.

3. Ołtarz św. Józefa

W centrum ołtarza widnieje obraz św. Józefa sygnowany i datowany na rok 1813. Po bokach znajdują się rzeźby św. Jana Nepomucena (po lewej) i św. Katarzyny Aleksandryjskiej (po prawej). Ołtarz zwieńczony jest obrazem przedstawiającym św. Zygmunta i św. Wawrzyńca. Na mensie ołtarza widzimy współczesny obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy.

Św. Józef – opiekun Jezusa, którego trzyma przez korporał nad swymi kolanami. Jest opiekunem Kościoła.

Św. Jan Nepomucen – kapłan. Był spowiednikiem czeskiej królowej Zofii. Legenda mówi, że gdy król Wacław zażądał od niego, by zdradził grzechy królowej, stanowczo odmówił. Za karę był torturowany, więziony, a ostatecznie z mostu Karola wrzucony do Wełtawy.

Św. Katarzyna Aleksandryjska – dziewica i męczennica. Stawała w obronie wiary prowadząc uczone dysputy. Kiedy cesarz Maksymian nakazał jej złożyć ofiarę bożkom wyznała, że jest tylko jeden Bóg, któremu ona składa ofiarę. Biła męczona, torturowana, łamano jej kości na kole, ostatecznie ścięto mieczem.

Św. Zygmunt – król. Kiedy dowiedział się, że jego syn spiskuje przeciw niemu, kazał go udusić. Bardzo żałował swego czyny, mocno pokutował. Na rozkaz dziadka zamordowanego syna wraz z rodziną został wrzucony do studni. Tradycja zachowała go jako króla bardzo pobożnego.

Św. Wawrzyniec – diakon, męczennik. Jako zarządca majątku papieskiego rozdał majątek biednym. Gdy cesarz zażądał, żeby wydał mu majątek Kościoła, przyprowadził biednych i powiedział, że oni są największym majątkiem Kościoła. Zginął przypiekany na kracie, a następnie jego ciało rozerwano na kawałki.

4. Ołtarz św. Tekli

W centralnej części ołtarza umieszczony jest obraz św. Tekli, męczennicy. Nad obrazem, kartusz z inicjałem świętej (ST) i datą wykonania ołtarza AD 1775. Po bokach znajdują się figury św. Rocha (po lewej) i św. Sebastiana (po prawej). Ołtarz wieńczy obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Na mensie ołtarza widzimy współczesny obraz św. Teresy od Dzieciątka Jezus.

Św. Tekla – dziewica i męczennica. Zaręczona i zmuszana przez rodziców do małżeństwa wybrała jednak drogę czystości i służby Bogu. Towarzyszyła Św. Pawłowi w podróżach misyjnych. Wydana przez narzeczonego władzom za wiarę została skazana na pożarcie przez lwy na rzymskiej arenie. Dzikie zwierzęta nie tknęły jej. Została ścięta.

Św. Roch – żebrak, uzdrowiciel. Cały majątek rozdał ubogim, którymi się opiekował. Przez wiele lat pielgrzymował. Był obdarzony zdolnością uzdrawiania. Sam jednak zaraził się dżumą opiekując się chorymi. Za wiarę był więziony, torturowany i wtrącony do lochu, gdzie zmarł.

Św. Sebastian – męczennik. Był żołnierzem cesarza Dioklecjana. Jednak za wypominanie cesarzowi okrucieństwa wobec chrześcijan został przywiązany do pnia i przeszyty strzałami z łuków.

5. Ołtarz w kaplicy św. Józefa – Miłosierdzia Bożego

W kaplicy bocznej znajduje się ołtarz z czarnego marmuru przeniesiony u schyłku XVIII w. ze zniszczonej kaplicy zamkowej w Melsztynie. W centralnej części ołtarza widzimy współczesny obraz Pana Jezusa Miłosiernego – Jezu ufam Tobie osadzony w dębowej oprawie. Po bokach na marmurowych cokołach znajdują się drewniane rzeźby Apostołów: św. Szymona (po lewej) i św. Judy Tadeusza (po prawej). Cały ołtarz zwieńczony jest malowidłem przedstawiającym alegorię różańca: wieniec z białych i czerwonych róż zakończony krzyżem. Na ścianie, po obu stronach ołtarza, na cokołach drewniane widnieją figury: Pana Jezusa Frasobliwego /po lewej/ i figura Matki Bożej z Dzieciątkiem /po prawej stronie/.

Św. Szymon – Gorliwy, jeden z 12 Apostołów. Poniósł śmierć męczeńską za Chrystusa w Rzymie, przybity do krzyża.

Św. Juda Tadeusz – jeden z 12 Apostołów. Poniósł śmierć męczeńską w Libanie. Jest patronem w sprawach trudnych i beznadziejnych.

W kaplicy na uwagę zasługuje też polichromia wypełniająca wnętrze kopuły i zdobiąca ściany boczne. Malowidła przedstawiają: Narodzenie Chrystusa, pokłon Trzech Króli i ucieczkę do Egiptu. Na przeciwległych ścianach widzimy świętych dominikańskich i franciszkańskich. W narożnikach kaplicy umieszczone są postaci Ojców Kościoła.

W oknie piękny witraż przedstawiający Św. Kingę – patronkę górników solnych, ubogich, samorządowców

W kaplicy znajduje się też piękny barokowy konfesjonał oraz współczesny feretron. Feretron przedstawia Matkę Bożą Różańcową – Panią Zakliczyńską, oraz Jej wstawiennictwo u Boga za rodziną i całą parafią.

III. Ambona

Korpus całej ambony unoszony jest przez anioła z rozpostartymi skrzydłami. Na narożnikach kosza znajdują się rzeźby Ojców Kościoła (od lewej): Św. Ambrożego, św. Grzegorza Wielkiego, św. Augustyna i św. Hieronima. W polu środkowym ambony umieszczono drzwiczki ozdobione płaskorzeźbą kluczy piotrowych. Powyżej widnieje kartusz z napisem: „Przyjdź, Duchu Święty”. Sufit ambony ozdobiono rzeźbą gołębicy – symbol Ducha Św. Cały baldachim ambony zwieńcza piramidka ozdobiona rzeźbami aniołków. Z trzech stron piramidki kartusze z napisami: „ Idźcie i nauczajcie wszystkie narody” ; „Bóg sędzią, śmierć bramą”; „Czas ucieka, wieczność czeka”. Powyżej u stóp aniołów widnieją małe kartusze z napisami: „Bóg widzi”; „Czas ucieka”; „Śmierć się zbliża”; „Wieczność czeka” i odpowiednio umieszczone symbole przemijania: klepsydra, czaszka, lewiatan i lew. Na szczycie Ambony przepiękna rzeźba Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza.

Krucyfiks w tęczy

W tęczy kościoła umieszczona jest rzeźba Chrystusa na krzyżu, który jest unoszony przez trzech aniołów. Rzeźba ta pochodzi z końca XVIII w.

W przedsionku bocznym kościoła znajdziemy krzyż procesyjny z XVII w.

Obrazy

W kościele na ścianach bocznych umieszczono duże obrazy: Św. Andrzeja Boboli, męczennika – patrona ubogich, jedności, który jest drugorzędnym patronem Polski oraz patronem ewangelizacji w trudnych czasach. Drugi obraz to Św. Franciszek – patron zakonów, robotników, niewidomych, ubogich, harcerzy, kupców, ekologów, Akcji Katolickiej. Na ścianach kościoła są też stacje Drogi Krzyżowej i obraz Św. Maksymiliana Kolbego w więziennym pasiaku.

Organy

Kościół jest wyposażony także we współczesne organy wykonane w trakturze pneumatycznej, które zastąpiły wcześniejsze organy o trakturze mechanicznej. Zostały one zbudowane na początku lat ’70. XX w. przez organistę z Wiśniowej p. Wilewskiego, a poświęcone 3 października 1971 r. Posiadają dwa manuały i pedał. Wolnostojący kontuar ustawiony tak, że grający jest zwrócony twarzą do ołtarza. Prospekt organów bezstylowy, zbudowany z drzewa jesionowego, kryje w sobie 27 głosów, z mocno rozbudowanymi kombinacjami.

Figury na zewnątrz kościoła

Kościół jest otoczony kamienno metalowym ogrodzeniem z dwiema bramami zwieńczonymi kamiennymi figurami.
Brama przy schodach:
– Pan Jezus z niewiernym Tomaszem
– Św. Jan Chrzciciel
– Pomnik Św. Jana Pawła II Patrona Zakliczyna i Ziemi Zakliczyńskiej

Brama wjazdowa – od drogi:
– Św. Piotr
– Św. Paweł
Ogrodzenie od strony północnej otacza skarpa ozdobiona pięknymi krzewami.